Rehnin Özel Yoldan Paraya Çevrilmesi

Rehnin özel yoldan paraya çevrilmesi meselesi, tespit edebildiğim kadarıyla Türk hukukunda ilk olarak bu çalışma ile monografi seviyesinde incelenmektedir. Nitekim İsviçre hukukunda da bu konu yalnızca Dessauges tarafından 1934 senesinde monografi olarak ele alınmıştır. Bu bakımdan Türk-İsviçre hukukunda özel satış işlemi, “yalnızca yeri geldiğinde değinilen bir istisna” olarak kendisine bazı kısa alt başlıklarda veya makalelerde yer bulmuştur. Halbuki, kendisi (istisnaen dahi olsa) mevzuatta açıkça düzenlenen ve tüm paraya çevirme ilişkilerinde radikal bir değişiklik anlamına gelen bu konu daha yakından incelenmeyi hak etmektedir. Nitekim konuya gereken ehemmiyet verilmediği için birçok yazar sistematik ya da bütünlüğü olmayan görüşler öne sürmüştür. Örneğin taşınır eşya rehni hakkında bu bahse değinen birçok yazar taşınmaz rehni bakımından bu konuya hiç değinmemekte; hatta kimi yazarlar bazı hallerde birbirlerini aksi görüşte olmakla itham ederken esasen aynı görüşü savunmaktadır. O nedenle bazı bölümlerde doktrindeki görüşlerin tasnif edilmesinde de zorluk yaşanmıştır.

Özel satış işlemi ilk olarak “rehinli alacaklının "rehin hakkının bir parçası olarak bu kudrete sahip olup olmadığı".” ile başlayan derin bir maddi hukuk tartışmasını beraberinde getirirken, ikinci olarak da “devletin şiddet tekelinin bir tezahürü olan icra organlarının yetki alanına alacaklı tarafından tecavüz edilip edilmediği” gibi önemli bir şeklî hukuk tartışmasına da dokunmaktadır. Ek olarak, özel satış işleminin hüküm ve sonuçları (örn. mülkiyetin alacaklı tarafından alıcıya devredilmesi, rehinli alacaklı ile rehin veren arasındaki sözleşmesel ilişki vs.) ele alınırken eşya hukuku ve borçlar hukukuna dair önemli kavramlar da ele alınmaktadır. Üstelik tüm bu tartışmaların yanında daima bir köşede duran “(kanunda) açık hüküm yokluğu nedeniyle nitelikli susma” ve “kanuna karşı hile” tehlikeleri de gündeme gelmektedir. Bu bakımdan, başlangıçta tahmin ettiğimden oldukça geniş bir hukuki çerçeveye değinen bu çalışmanın hacmi de planladığımdan büyük olmuştur. Ancak konu bütünlüğünün bozulmaması bakımından bu bir gereklilikti. Tez konum, peşine düştükçe beni yeni maceralara sürükleyen bir yol arkadaşı olmuştu.

Tez çalışmasının birincil amacı şüphesiz ki mevcut bilgi durumunu ileri taşımak ve yeni bir anlam ortaya koymaktır. O nedenle konuyu ele alırken yalnızca halihazırda özel satış işlemlerinin ne şekilde gerçekleştiğiyle sınırlı kalmadım. Çalışmamı “alternatif bir paraya çevirme rejimi tasarısı” gibi ele aldım. Bu bakımdan, mevcut hukukun yanında olması gereken hukuka dair önerilerim de mevcuttur. Zira son yıllarda belirginleşen “hukuk uyuşmazlıklarında tarafların daha etkin olmasına” yönelik eğilim de dikkate alınacak olursa, özel satış yönteminin zamanla daha yaygın hale geleceğini ve belki de bir gün açıkça düzenlenen müstakil bir paraya çevirme rejimi olarak hukuk sistemimizde yerini alacağını tahmin etmek mümkündür. Her hâlükârda, çalışmamın teminat hukukuyla ilgilenen tüm hukukçulara faydalı olmasını ve Türk hukuk doktrinini zenginleştirmesini temenni ediyorum.

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. yaşında, başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere tüm devrim ve aydınlanma neferlerine ithaf edilmiştir.

Av. Dr. Halil Ahmet Yüce