Temel Hukuk Kavramları Sözlüğü

Bu çalışmada, özet ve kısa bilgilerle, hukuk tanımları sözlüğü hazırlanmıştır. Yazar okuyucularıyla paylaştığı çalışmalarda içtihat ağırlıklı çalışmalar yapmış ancak bu çalışmada sadece kelime anlamı – mevzuat ve çok kısa nüktelere yer vermiştir. Hukuk deryasında küçük bir gezintidir.

Çalışmadan Notlar:

Tespit davası

"Tespit Davası" kenar başlıklı 106. maddesinde "Tespit davası yoluyla, mahkemeden, bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi talep edilir. Tespit davası açanın, kanunlarda belirtilen istisnai durumlar dışında, bu davayı açmakta hukuken korunmaya değer güncel bir yararı bulunmalıdır. Maddi vakıalar, tek başlarına tespit davasının konusunu oluşturamaz" hükmüne yer verilmiştir.

Bu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere tespit davası; bir hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun belirlenmesi amacıyla açılan davadır.

Genel olarak hukuk davalarının kendilerine özgü isimleri bulunmaktadır. Bu dava isimleri; ya ilgili kanundan ya da nitelikleri gereği uygulamadaki kullanımdan kaynaklanmaktadır. Davaların bu şekilde adlandırılmaları, özellikle uygulanacak maddi hukuk ve usul hukuku kurallarının belirlenmesi bakımından fayda sağlamaktadır. Bunun dışında hukuk davaları, ayrıca belli ölçütlere göre de sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmaların, belli grup davalarda geçerli olan ortak ilke ve kuralları belirlemesi nedeniyle hem teorik ve hem de pratik sonuçları vardır.

Bahsedilen sınıflandırmalar; mahkemelerden istenen hukuki korumanın kapsamına, dava dilekçesinde istenilen talebin niceliğine, dava konusunun niteliğine göre yapılmaktadır.

Mahkemeden istenen hukuki korumamaya göre yapılan sınıflandırmada, dava çeşitleri; eda davası, tespit davası ve yenilik doğuran (inşai) dava olarak adlandırılmaktadır.

Eda davası

6100 sayılı HMK'nın 105. maddesinde düzenlenen eda davası, davacının dava dilekçesinde, davalının bir şeyi vermesi veya yapması şeklinde olumlu bir edimde bulunma isteğini veyahut da bir şeyi yapmaması isteğini içeren olumsuz bir edimin talep edilebileceği bir dava türüdür. Tespit davasının işlevi ise bir hukuki ilişkinin olumlu ya da olumsuz tespiti olup, bunun ötesine geçemez. Taraflar arasındaki dava konusu hukuki ilişki yönünden "tespit işlemi" aslında her iki davada da vardır. Ancak tespit davasında asıl olan "tespit işlemi" iken eda davasında buna ek olarak bir de "eda bölümü" vardır. Bu nedenledir ki; eda davasının reddine ilişkin hüküm, aslında bir eda hükmü olmayıp, bir tespit hükmüdür. Artık bu hükümle "davacının iddia ettiği hakkın veya hukuki ilişkinin mevcut olmadığı" tespit edilmiştir. Açıklanan nedenlerle eda davası, aynı konuda tespit davasını da içeren daha geniş kapsamlı bir davadır. Bu nedenle 07.07.1965 tarih ve 5/5 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında tespit davasının, eda davasının öncüsü durumunda olduğu belirtilmiştir.